Белмәү насар түгел, белергә теләмәү насар, тиҙәр бит. Шуға күрә лә һеҙгә бөгөн киң тарала башлаған бер аламалыҡ тураһында аңлатып үткем килә. Мин балалар һәм үҫмерҙәр менән тығыҙ эшләйем. Инде нисә йыл дәүерендә үҙебеҙҙең йәмғиәтебеҙҙең бәләкәс, әммә тулы хоҡуҡлы граждандарына ҡанун тарафынан нимә яҡшы, нимә насар икәнен төшөндөрөргә тырышам. Эйе, ҡануни йәмғиәттә йәшәгәс, һеҙҙең хоҡуҡтарығыҙҙан башҡа яуаплылыҡтарығыҙ ҙа бар икәнен әйтеп, аңлатып китеү зарурҙыр, тим. Юғиһә, беҙ – ололар, уҡытыусылар, тәрбиәселәр – гел генә һеҙҙең хоҡуҡтарығыҙ тураһында лаф орабыҙ. Тик… Хоҡуҡ тарафынан һеҙ, балиғ булмағандар, һәр тарафтан ныҡ яҡланған кешеләр. Бушлай белем алыуға, һаулыҡ һаҡлауға, яҡлауға мохтаж булараҡ, гел генә күҙ өҫтөндәге ҡаш һымаҡһығыҙ, үтә лә ҡәҙерлеһегеҙ. Шул уҡ ваҡытта беҙҙең «өф» итеп кенә үҫтергән балаларыбыҙ ни өсөн хоҡуҡ боҙа һуң? Ни өсөн урлашалар? Ни өсөн бер-береһен социаль селтәрҙәрҙә һүгәләр? Ни өсөн ололарҙы хөрмәт итмәйҙәр? Ни өсөн ата-әсәләренә ышанмайҙар? Ни өсөн?!
Бәлки, һеҙ, беҙҙең ғәзиздәрҙән-ғәзиз балаларыбыҙ, ҡануниәтте белмәйһегеҙҙер? Административ һәм енәйәт кодексын ҡулығыҙға тотоп ҡарағанығыҙ бармы? Иманым камил, әгәр ҡайһы бер ҡанундарҙың ни хәлдәргә алып барып еткергәнен белһәгеҙ – ундай эшкә бармаҫ инегеҙ.
Ябай ғына миҫал. Етенсе синыфта уҡыған дүрт малайға бер ҡыҙ оҡшамай: ул бик өлгөр, тырыш, төрлө түңәрәктәрҙә әүҙем ҡатнаша, «ботаник» инде, ҡыҫҡаһы. Тарих дәресендә бирелгән һорауға ошо ҡыҙ ғына ентекле яуап биреп, яҡшы билдәһе алғас, башлана ла инде бәйләнеүҙәр. «Ватсап»та тик синыфташтар ғына яҙышҡан төркөмдә был дүртәү ҡыҙға «ташланалар»: әрләйҙәр, исем тағалар, мыҫҡыллайҙар һәм һүгенеү һүҙҙәрен дә ҡыҫтыралар. Бындай һөжүмде бөтөнләй ҙә көтмәгән ҡыҙыҡай аптырап, сикһеҙ ғәрләнеп, илап, өйөнә ҡайтып китә. Әсәһенә түкмәй-сәсмәй ни булғанын, малайҙар күпме ваҡыт уны ыҙалатҡанын асып бирә. Ҡыҙ кеше башҡаса был мәктәпкә бармаҫҡа ҡарар итә. Мыҫҡыллауҙарға өндәшмәй, түҙеп йөрөй торғас, хәл үтә лә киҫкенләшеп, малайҙар уны асыҡтан-асыҡ йөҙәтә башлаған икән. Ошо селтәрҙәге аралашыуҙы әсәй кеше ҡағыҙға сығартып, миңә килеп һөйләне. Малайҙарҙың тәртибен тикшереү өсөн ғариза яҙҙы.
Балиғ булмаған балаларҙан һорау алынды, атай-әсәйҙәр мәктәпкә саҡыртылды. Йәберләнгән ҡыҙҙың әсәһе килтергән яҙманың скрин-шоты (күсермәһе) өлкәндәргә танышырға бирелде. Унда яҙылған ҡот осҡос һүгенеү һүҙҙәрен уҡып, меҫкен атайҙар һәм әсәйҙәр бер килке иҫтәре китеп ултырҙы. Бер атай кеше хатта, мин бер ҡасан да һүгенмәйем, һүгенгәнем дә юҡ, улым ҡайҙан өйрәнгән, тип шаҡ ҡатты. Аптырамай аптырарһың, йәндәй күргән балаҡайың әллә кемдең шундай уҡ үтә лә ҡәҙерле балаһын рәнйетә бит! Ә был һүҙ өсөн ҡануниәт алдында яуап тоторға тура килһә – йығыл да ят инде. Кем ҡыла бит әле был ҡылыҡты? Үсләшеп йөрөгән ҡан дошманың түгел, ә үҙ балаҡайың! Бындай хәлдә, һис шикһеҙ, атай-әсәй өсөн ҡыуанырлыҡ, шатланырлыҡ бер ни юҡ, шулай бит, балалар? Киреһенсә, уҡыусылар үҙҙәренең тәртипһеҙлеге, тәрбиәһеҙлеге арҡаһында иң яҡын кешеләрен – атай һәм әсәйҙәрен оятҡа ҡалдыра. Оятҡа ғынамы һуң? Балиғ булмағандар комиссияһы аша улар яуапҡа тарттырыла – бәләкәй булмаған күләмдә штраф түләргә мәжбүр булалар.
Ә шулай ҙа мин нимә әйтергә теләйем һуң һеҙгә, уҡыусылар? Беҙ хоҡуҡи йәмғиәттә йәшәйбеҙ һәм йәшәйәсәкбеҙ ҙә. Ҡанун бар, уны боҙоусылар күп. Мәктәптә устав боҙоусылар, бер-береһен үсекләүҙәр, мыҫҡыллауҙар, кеше әйберенә тейеү, башҡаларға ҡул күтәреү, яман эстәлекле хаттар яҙыу, ҡурҡытыу, янау хоҡуҡ боҙоу һанала. Әлбиттә, бының өсөн яуаплылыҡ ҡаралған. Был турала белмәнек, тимәгеҙ, әле генә аңлатып үттем. Әгәр яуапҡа тарттырырға йәшегеҙ тулмай икән, был ваҡытта инде һеҙҙең ҡылығығыҙ өсөн атай-әсәйҙәрегеҙ яза аласаҡ. Бер яҡтан уйлаһаң, дөрөҫ тә бит: уларҙың тәрбиәһе – уларҙың яуаплылығы, шулаймы? Икенсе яҡтан, ҡайһы атай һәм әсәй үҙ балаһына яман киләсәк теләй?
Аҡыл менән эш итеп йәшәйексе, дуҫтарым. Ямандан йыраҡ булығыҙ, йәме.