+12 °С
Ямғыр
Бөтә яңылыҡтар
Төрлөһөнән
9 Ноябрь 2018, 15:21
Бындай ауыл донъяла юҡ!
Бик данлыҡлы ауыл бит ул! Батырҙар төйәге! Тағы ҡайҙа бар шундай урын?! Был бәләкәй генә Кинйәабыҙ ауылынан бер түгел, өс Советтар Союзы Геройы сыҡҡан.
Бик данлыҡлы ауыл бит ул! Батырҙар төйәге! Тағы ҡайҙа бар шундай урын?! Был бәләкәй генә Кинйәабыҙ ауылынан бер түгел, өс Советтар Союзы Геройы сыҡҡан.
Улар – Ғәфиәтулла Арыҫланов, Хәсән Ғайсин, Сәлмән Биктимеровтар. Ғәфиәтулла Шәһимәрҙән улы фин дзотын тар-мар итеүҙә ҡатнашһа, Хәсән Нәзир улы Үрге Михайловка ауылы өсөн һуғышта, Витебск ҡалаһындағы бәрелештәрҙә тиҫтәләгән гитлерсыларҙы юҡҡа сығара. Сәлмән Ғәлиәхмәт улы үҙенең отделениеһы менән Чернигов өлкәһе Березна һәм Бегач ауылдарына беренселәрҙән булып бәреп инеп, ошо ерҙәрҙе фашистарҙан азат итеүгә булышлыҡ итә. «Бындай Кинйәабыҙ кеүек ауыл донъяла ла юҡ. Ул – Рәсәйҙең хазинаһы», – ти Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы Рәйесе Зекериә Аҡназаров та. Ысынлап та, 30 ғына өйҙән торған ауыл шундай батырҙар бирһен әле! Был хаҡта кинәнеп китеп һөйләгәндә элекке тарихсы, райондың тыуған яҡты өйрәнеүселәр ойошмаһы рәйесе, Кинйә Арыҫланов музейы ирекмәне Харрас Биктимеровтың күҙҙәре осҡонланып, тыуған төйәге өсөн ғорурлыҡ тойғоһо кисергәне күренә ине.
Шуныһы ла ҡыуаныслы: Ырымбур өлкәһенә йөрөп уҡымаһындар, башҡортса өйрәнһендәр тип, ике бала ғына булһа ла, уларҙы хәстәрләп, Зекериә Шәрәфетдин улы Аҡназаров мәктәп тә һалдыра. Ауылда йорттар һаны бик аҙ ҡалғас, 1980 йылда Башҡортостан Хөкүмәте тарафынан Кинйәабыҙҙы тергеҙеү тураһында ҡарар ҡабул ителә. Ҡыҫҡа ғына ваҡыт эсендә матур-матур өйҙәр һалынып, бер урамға ҡуш булып, тағы өр-яңы ике урам барлыҡҡа килә. Уларҙың өсөһө лә Советтар Союзы Геройҙары исемдәрен йөрөтә башлай. Биш йыл эсендә 29 өй, медпункт, магазин, ферма төҙөлә.
Бына шундай танымаҫлыҡ булып яңыртылған ауылда 1993 йылда Кинйә Арыҫланов музей комплексына нигеҙ ташы һалынып, 2001 йылдың 7 июнендә сафҡа индерелә. Асылғандан алып бында республикабыҙҙан ғына түгел, сит илдәрҙән дә бик күп мәртәбәле ҡунаҡтар килә. Уларҙың йылы хәтирәләре ҡунаҡ китабында үҙе бер йылъяҙма булып һаҡлана.
Был күркәм музейҙы оҙаҡ йылдар инде Харрас Сәлмән улының тормош иптәше Мөслимә Биктимерова етәкләй. Ул беҙҙе һәр бер залы менән ентекле таныштырып, тарих төпкөлөнә алып инде. Бында барлығы 1 меңдән ашыу экспонат ҡуйылған. Тәүгеһе – башҡорт халҡының көнкүрешен, мәҙәниәтен, тарихын сағылдырған этнография залы. Бына боронғо ашлау, алдыр, тәпән, көбө, ҡул сепараты, көршәк, ағас һауыт-һабалар, эш ҡоралдары, ҡул эштәре… Ә был самауыр – бигерәк тә киң билдәле экспонат. Ете миҙал яуларға ла өлгөргән. Улай ғына түгел, ҡайһы бер әйберҙәр менән бергә уны «Сәксәк» комедияһына төшөргәндәр. Фильм аҙағында барлыҡ актёрҙар самауырҙан сәй ҙә эсәләр. Шуның менән дә бик данлыҡлы ул.
– Күп әйберҙәр йыйылып киткәс, 1950 йылдарҙағы фатир эсен дә һынландырып ҡуйҙыҡ әле, – ти Мөслимә Нурулла ҡыҙы.
Ә был һөңгө – Крәҫтиәндәр һуғышы осоронан ҡалған изге ҡомартҡы. Яҡуп ауылында, күрәһең, ҡатнашыусылар булғандыр инде, музейға шунан килтерелгән. Уға 200 йылдан ашыу тирәһе.
– Хәнйәр IV быуат осороноҡо, Харрас Сәлмән улының атаһы һуғыштан алып ҡайтҡан. Уның тураһында мәғлүмәт Башҡортостан тарихы китабында ла бар, – тип таныштырыуын дауам итә музей етәксеһе.
Икенсе залда манифестар, указдар, күрһәтмәләр, Емельян Пугачёв етәкселегендә Салауат Юлаев отрядтары хәрәкәттәре һәм Башҡортостан биләмәһендә Крәҫтиәндәр һуғышы билдәләнгән карталар менән танышырға мөмкин. Кинйә Арыҫлановтың 1773 йылда үҙ ҡулы менән яҙылған хаты ла бар. Уны Мәскәү архивынан юллап алғандар. Музейға тәүге таш һалынған фотоһүрәттәрҙе лә күрергә була. 1995 йылда Зекериә Аҡназаров имзаһы менән музейға тип бүләкләнгән китап та ҡәҙерле иҫтәлек итеп һаҡлана.
Музейҙың өсөнсө залы Бөйөк Ватан һуғышы йылдарына бағышланып, өс Советтар Союзы Геройы – Ғәфиәтулла Арыҫланов, Хәсән Ғайсин, Сәлмән Биктимеровтарҙың биографиялары яҙылған стенд эленгән. Ә дүртенсе залды ауылдың күренекле кешеләренең портреттары биҙәй. Бында Мораптал агросоюзы тарҡалғандан һуң килеп эләккән 1887 йылғы иҫтәлекле сервант һәм өҫтәл дә бар.
«Емельян Пугачёвтың Кинйә Арыҫланов менән осрашыуы» диорамаһы беҙҙең иғтибарҙы айырыуса йәлеп итте. Ул 1773 – 1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышында һуғышсыларҙың нисек кейенеүен, ҡоралланыуын асыҡ сағылдыра. Башҡа район уҡыусылары өсөн дә экскурсиялар уҙғарылһа, нисек һәйбәт булыр ине лә бит.
2015 йылда Мөслимә Нурулла ҡыҙы «Кинйә Арыҫланов һуҡмаҡтары буйлап сәйәхәт итеп» ижади проектын эшләп, Башҡортостан Республикаһы Башлығы грантын яулай. Был бирелгән аҡсаға музейҙың материаль-техник базаһы яңыртыла. Шуға хәҙер бөтә саралар кинопроектор ярҙамында үткәрелә.
– «Өләсәйҙә самауырҙа ҡунаҡта» тигән кисәне балалар ғына түгел, өлкәндәр ҙә ҡыҙығып тыңлап ултырҙы. «Өләсәй һандығы»на район мәктәптәренән дә саҡырҙым. Үҙем өләсәй һымаҡ кейенеп алып, элекке осорҙағы балалар, өлкәндәр кейемдәре менән таныштырҙым, башҡорттарҙың көнкүрешен күрһәттем. Шәжәрә байрамдары ла уҙғарабыҙ. Харрас Сәлмән улы менән «Мөғжизәләр яланы»н үткәреүҙе лә йолаға әйләндерҙек. Уны ойошторабыҙ, үҙебеҙ бағымсылар булып, бүләктәр таратабыҙ, – ти Мөслимә Биктимерова.
Бына шундай музей бар өс Герой биргән ауылда. Көйөргәҙе яҡтарына юлығыҙ төшһә, һеҙ ҙә барып күрә алаһығыҙ.
Ә был һөңгө – Крәҫтиәндәр һуғышы осоронан ҡалған изге ҡомартҡы. Яҡуп ауылында, күрәһең, ҡатнашыусылар булғандыр инде, музейға шунан килтерелгән. Уға 200 йылдан ашыу тирәһе.
– Хәнйәр IV быуат осороноҡо, Харрас Сәлмән улының атаһы һуғыштан алып ҡайтҡан. Уның тураһында мәғлүмәт Башҡортостан тарихы китабында ла бар, – тип таныштырыуын дауам итә музей етәксеһе.
Икенсе залда манифестар, указдар, күрһәтмәләр, Емельян Пугачёв етәкселегендә Салауат Юлаев отрядтары хәрәкәттәре һәм Башҡортостан биләмәһендә Крәҫтиәндәр һуғышы билдәләнгән карталар менән танышырға мөмкин. Кинйә Арыҫлановтың 1773 йылда үҙ ҡулы менән яҙылған хаты ла бар. Уны Мәскәү архивынан юллап алғандар. Музейға тәүге таш һалынған фотоһүрәттәрҙе лә күрергә була. 1995 йылда Зекериә Аҡназаров имзаһы менән музейға тип бүләкләнгән китап та ҡәҙерле иҫтәлек итеп һаҡлана.
Музейҙың өсөнсө залы Бөйөк Ватан һуғышы йылдарына бағышланып, өс Советтар Союзы Геройы – Ғәфиәтулла Арыҫланов, Хәсән Ғайсин, Сәлмән Биктимеровтарҙың биографиялары яҙылған стенд эленгән. Ә дүртенсе залды ауылдың күренекле кешеләренең портреттары биҙәй. Бында Мораптал агросоюзы тарҡалғандан һуң килеп эләккән 1887 йылғы иҫтәлекле сервант һәм өҫтәл дә бар.
«Емельян Пугачёвтың Кинйә Арыҫланов менән осрашыуы» диорамаһы беҙҙең иғтибарҙы айырыуса йәлеп итте. Ул 1773 – 1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышында һуғышсыларҙың нисек кейенеүен, ҡоралланыуын асыҡ сағылдыра. Башҡа район уҡыусылары өсөн дә экскурсиялар уҙғарылһа, нисек һәйбәт булыр ине лә бит.
2015 йылда Мөслимә Нурулла ҡыҙы «Кинйә Арыҫланов һуҡмаҡтары буйлап сәйәхәт итеп» ижади проектын эшләп, Башҡортостан Республикаһы Башлығы грантын яулай. Был бирелгән аҡсаға музейҙың материаль-техник базаһы яңыртыла. Шуға хәҙер бөтә саралар кинопроектор ярҙамында үткәрелә.
– «Өләсәйҙә самауырҙа ҡунаҡта» тигән кисәне балалар ғына түгел, өлкәндәр ҙә ҡыҙығып тыңлап ултырҙы. «Өләсәй һандығы»на район мәктәптәренән дә саҡырҙым. Үҙем өләсәй һымаҡ кейенеп алып, элекке осорҙағы балалар, өлкәндәр кейемдәре менән таныштырҙым, башҡорттарҙың көнкүрешен күрһәттем. Шәжәрә байрамдары ла уҙғарабыҙ. Харрас Сәлмән улы менән «Мөғжизәләр яланы»н үткәреүҙе лә йолаға әйләндерҙек. Уны ойошторабыҙ, үҙебеҙ бағымсылар булып, бүләктәр таратабыҙ, – ти Мөслимә Биктимерова.
Бына шундай музей бар өс Герой биргән ауылда. Көйөргәҙе яҡтарына юлығыҙ төшһә, һеҙ ҙә барып күрә алаһығыҙ.
Гөлназ ШӘЙХЕТДИНОВА.
Көйөргәҙе районы.
Читайте нас:
Редакция һайлауы
Гәзитебеҙ - дуҫыбыҙ
Фильмдар
Күңелдәрҙең иләҫ-миләҫ сағы
© 1930 йылдың 12 февраленән нәшер ителә. Ойоштороусылары: Башҡортостан Республикаһының Матбуғат һәм киң мәғлүмәт саралары агентлығы, Башҡортостан Республикаһының «Башҡортостан Республикаһы» нәшриәт йорто дәүләт унитар предприятиеһы. Баш мөхәррире — Мирсәйет Ғүмәр улы Юнысов.
Башҡортостан Республикаһы буйынса элемтә, мәғлүмәт технологиялары һәм киңкүләм коммуникациялар өлкәһендә күҙәтеү буйынса федераль хеҙмәт идаралығында 2015 йылдың 18 авгусында теркәлде. Теркәү номеры — ПИ №ТУ02-01403.
Республиканский информационный центр – филиал государственного унитарного предприятия Республики Башкортостан Издательский дом «Республика Башкортостан».
Р./счёт 40602810200000000009 в Филиал ПАО «БАНК УРАЛСИБ» в г. Уфа, БИК 048073770, ИНН 0278066967, КПП 027843012, к/с 30101810600000000770.
Телефон
+7 347 273-36-64, +7 999 133-44-62.
Электрон почта
Адресы
450079, г. Уфа, ул. 50-летия Октября, 13, 8-й этаж