+16 °С
Болотло
Бөтә яңылыҡтар
Тарих биттәренән
22 Июнь 2021, 10:50
Иң ҡурҡынысы – үлем стенаһы
Быйыл Польшаның Освенцим төрмәләрендә ғазап сиккән тотҡондарҙы ҡотҡарыуға 76 йыл тулды.
Был ҡот осҡос осорҙо иҫкә төшөрөүе әле лә ҡурҡыныс. Күпме кеше ғүмере өҙөлгән, шуларҙың иң күбе – йәһүдтәр, поляктар, урыҫтар...
1939 йылда немец ғәскәрҙәре Освенцим ҡалаһын баҫып алып, Аушвиц тигән исем бирә. Элек поляктарҙың казармалары урынлашҡан ике ҡатлы кирбес йорттарҙа Аушвиц I тигән концлагерь булдырып, 728 полякты шунда ябып ҡуялар. Әсирҙәр һаны көндән-көн артып, 1942 йылда 20 меңгә тиклем етә. Хатта ҡыйыҡ эстәре, подвалдар ҙа шығырым тулы була. Һуңынан Аушвиц II, Аушвиц III лагерҙары булдырыла: тар ғына коридорлы, таш иҙәнле, ҡыштарын үҙәк өшөткөс һыуыҡ бүлмәләрҙән торған ҡырҡҡа яҡын ике ҡатлы таш барактар төҙөп, 40 – 50 кеше һыймалы казармаларға ике йөҙгә яҡын тотҡон тултырыла. Йоҡлағанда аҫтарына һалам ғына түшәйҙәр, башҡа бер нәмә лә юҡ. Лагерҙарҙы металлургик комбинат, шахта, фабрика эргәләренә төҙөргә тырышалар, сөнки халыҡты ас көйөнсә бушҡа эшләтергә була.
Тотҡондар тимер бығауҙарҙа йөрөгән. Һәр береһенә, хатта бәләкәс балаларға ла, тәндәренә ҡыҙҙырып һандар баҫҡандар. Эш ваҡытында ултырып торорға ла ярамай. Ә яйыраҡ эшләһәң, ҡамсы менән ярғандар йә ҡулдарын өҫкә ҡуйып, бер нисә сәғәт ялан тәпәй ҡарҙа тотҡандар, «һынауҙы» үтмәһәң – һыуыҡ бүлмәгә япҡандар. Унда гел аяҡ өҫтө баҫып тороп, көн дә эшкә йөрөргә тейешһең, юҡ икән – үлемесле яза. Тотҡондар араһында ла төрлөһө була: фашистарға ошаҡлап, шымсы ролендә йөрөгәндәр, әлбиттә, арыуыраҡ йәшәгән.
Иң ҡурҡыныс урыны – үлем стенаһы. Унда 5 меңгә яҡын кешенең ғүмере өҙөлә. Икенсеһе – «дауахана», унда бөтөнләй эшкә ярамағандарҙы һалып, Йозеф Менгеле, Карл Клауберг тигән нацист табиптары кешеләр менән төрлө генетик, ялған-фәнни тәжрибәләр үткәреп, ҡомаҡтарҙы һынаған кеүек, халыҡты язалай.
Шуныһы аяныслы: ололар менән бер рәттән балалар ҙа ошоларҙы үткән, ҙурыраҡтары эшкә ебәрелгән, ә бәләкәстәрен – «дауахана» көткән. Аҙнаһына бер тапҡыр ғына бер нисә минутҡа һыу менән ҡулланырға яраған, башҡа ваҡытта дезинфекциялап торғандар, сөнки тиф, биҙгәк, тире ауырыуҙары ныҡ таралған була. Әгәр ҙә баракта урын ҡалмаһа, халыҡты күпләп газ камераларында ағыулап, һуңынан крематорийға оҙатҡандар.
1945 йылдың ғинуарында совет ғәскәрҙәре Освенцимға яҡынайғас, фашистар ашығыс рәүештә әсирҙәрҙән талап алған әйберҙәрҙе сығара башлай. Йолҡоп алынған алтын теш ҡойолмалары, затлы әйберҙәр, хатта сәс толомдары ла була. Улар барыһы ла Германияға оҙатыла. Утыҙға яҡын баракты яндыралар, шуға күрә күп кенә документтар юҡҡа сыға. Барлығы нисә тотҡондоң бында ыҙа сигеүен аныҡ ҡына әйтеп булмай. Сөнки тыңҡыслап тултырылған газ камераларында ғүмерҙәре өҙөлгәндәрҙе һанап та тормағандар. Тарихсылар фаразлауынса, Аушвиц лагерҙарында яҡынса 1,8 миллионға тиклем кеше һәләк булған.
Әлеге көндә Освенцим лагерын музей иткәндәр. Бөгөн уны нисек бар шул килеш һаҡларға тырышалар. Беҙ тарихты оноторға тейеш түгел. Сөнки ул – һабаҡ, мәңгелек хәтер. Рәхмәт, беҙҙең олатайҙарыбыҙға, яуыз дошмандан донъяны, илебеҙҙе, еребеҙҙе ҡотҡарғандары өсөн, киләсәктә ундай мәхшәрҙәр ҡабатланмаһын!
Читайте нас:
Гәзитебеҙ - дуҫыбыҙ
Фильмдар
Күңелдәрҙең иләҫ-миләҫ сағы
© 1930-2024 йылдың 12 февраленән нәшер ителә. Ойоштороусылары: Башҡортостан Республикаһының Матбуғат һәм киң мәғлүмәт саралары агентлығы, Башҡортостан Республикаһының «Башҡортостан Республикаһы» нәшриәт йорто дәүләт унитар предприятиеһы. Баш мөхәррире — Мирсәйет Ғүмәр улы Юнысов.
Башҡортостан Республикаһы буйынса элемтә, мәғлүмәт технологиялары һәм киңкүләм коммуникациялар өлкәһендә күҙәтеү буйынса федераль хеҙмәт идаралығында 2015 йылдың 18 авгусында теркәлде. Теркәү номеры — ПИ №ТУ02-01403.
Республиканский информационный центр – филиал государственного унитарного предприятия Республики Башкортостан Издательский дом «Республика Башкортостан».
Р./счёт 40602810200000000009 в Филиал ПАО «БАНК УРАЛСИБ» в г.Уфа, БИК 048073770, ИНН 0278066967, КПП 027843012, к/с 30101810600000000770.
Телефон
+7 347 273-36-64, +7 999 133-44-62.
Электрон почта
Адресы
450079, г. Уфа, ул. 50-летия Октября, 13, 8-й этаж