– Мин грамматик ҡағиҙәләргә ҡарағанда һөйләш теленә нығыраҡ иғтибар итергә тырыштым. Һәр өндө, хәрефте дөрөҫ әйтеүҙәрен талап иттем, – тип хәтерләй хәҙер хаҡлы ялдағы уҡытыусы.
Шишмә районында үткән «Һаумы, һаумы, әкиәт!» конкурсында Енғалыш уҡыусыларының шул тиклем матур итеп башҡортса һөйләшеүҙәрен ишеткән жюри ағзалары башта уларҙы башҡорт мәктәбенән килгән икән тип уйлай. Ә инде мордва балаларының шулай сығыш яһағанын белгәс, аптырауҙарының сиге булмай. Шуға ла башҡаларға өлгө итеп күрһәтер өсөн енғалыштарға I урын бирәләр.
«Урал батыр» бәйгеһендә лә 1 мең 600 юл ятлаған татар ҡыҙы сығыш яһағанда мордва уҡыусыһы ҡумыҙҙа уйнап тора. Был һөнәргә лә балаларҙы уҡытыусы Фәниә Шәғәли ҡыҙы өйрәтә. Ул йәш ҡумыҙсылар хаҡында бер нисә йыл элек беҙҙең «Йәншишмә» гәзитендә лә, «Панорама Башкортостана» журналында ла фотолары менән мәҡәлә баҫылып сыҡты.
Һәр өн, һәр хәрефте дөрөҫ әйтер өсөн Фәниә Шәғәли ҡыҙы уйын алымдарын ҡуллана, миҫалдар уйлап сығара. Мәҫәлән, йүгергәндә хәлегеҙ бөтһә, «оһ», «ыһ» тип әйтәһегеҙ бит, тимәк, һеҙ «һ» хәрефен дә әйтә алаһығыҙ, ти. «Ғ» хәрефен тамаҡ сайҡағанда ғырылдап тауыш сығарыу менән сағыштыра. Ҡаҙығыҙ суҡырға килгәндә ыҫылдаймы, һеҙ ҙә шуны ҡабатлаһағыҙ, «ҫ» хәрефе килеп сыға. «Ҙ»ны себен, серәкәй тауышына оҡшатып ҡабатлата.
Был методиканы ябай ауыл уҡытыусыһы Фәниә Шәғәли ҡыҙы үҙе уйлап сығара. Өфөгә уҡытыусыларҙың белемен камиллаштырыу институтына курстарға килгән саҡта ошо хаҡта һөйләгәс, хатта ғалимдар уның менән берлектә ғилми эш яҙып, дәреслектәргә бирергә лә тәҡдим итә. Тик ауыл кешеһенең быға ваҡыты буламы ни... Ә был методиканы ғалимдар үҙ исемдәре менән китапҡа индереп ебәрә.
Фәниә Шәғәли ҡыҙының педагогика буйынса махсус белеме булмаһа ла, курстарҙа уҡып, үҙ өҫтөндә шөғөлләнеп, мордва уҡыусыларында башҡорт теленә ҡарата һөйөү тәрбиәләй. Үҙе бағыусы табып, кабинетты биҙәтеп тә ала. Бер туған һеңлеһе Санияның ҡыҙы Гөлназ, Ҡасим Дәүләткилдеев исемендәге һынлы сәнғәт гимназияһында уҡып йөрөгән туғаны, башҡорт теле һәм әҙәбиәте кабинетына матур һүрәттәр төшөрөп бирә. Мәктәпкә килгән ҡунаҡтар бында булып та һоҡланып китә.
Өфөлә яҙыусылар менән бәйле ниндәй генә саралар үткәрелһә лә Шишмә районының Енғалыш ауылынан килеп етә торғайны. Юбилей кисәләре булһынмы, осрашыуҙармы – тамашалар һуң бөтһә лә, береһен дә ҡалдырмаҫҡа тырышты. Яҙыусыларҙың ижадына, тормош юлына бағышлап сығарылған буклеттарҙы йыйып, автографтарын алып, китаптарын туплап ҡайта ла иртәгеһенә мәктәптә уҡыусыларына тәьҫораттары менән уртаҡлаша. Төн уртаһы тип тормай, улдары Дим йә Рим әсәләрен ауылға илтеп ҡуя. Атайҙары Баязит үлгәндән һуң улар икеһе лә әсәйҙәренә ҙур терәк була.
Фәниә Шәғәли ҡыҙының килендәре лә уҡытыусы. Икеһенең дә исеме Гүзәл.
– Береһенә өндәшһәм, икеһе лә әйләнеп ҡарай ине, шуға хәҙер аталарының исемдәре менән өндәшәм, – ти.
Гүзәл Мансур ҡыҙы Затон биҫтәһендәге 4-се мәктәптә башҡорт һәм инглиз телдәренән уҡыта.
Гүзәл Иштимер ҡыҙы Ҡасим Дәүләткилдеев исемендәге республика һынлы сәнғәт интернат-гимназияһында информатиканан белем бирә.
Биш ейән-ейәнсәргә өләсәй ҙә Фәниә Шәғәли ҡыҙы. Өлкән ейәне Илгиз Өфө статистика һәм иҫәпләү техникаһы колледжының III курсын тамамлаған. Мәғлүмәт технологиялары белгесе, программист һөнәренә эйә буласаҡ. IX синыфты бөткән Тимур БДПУ-ның колледжында ла уҡый. Баскетбол, йөҙөү, велосипед спорты менән шөғөлләнә. Ынйыҡай Ҡасим Дәүләткилдеев исемендәге республика һынлы сәнғәт интернат-гимназияһының VIII синыфын тамамлаған. Музыка мәктәбенә лә йөрөй. III синыфты бөтөргән Арыҫлан йөҙөүгә лә йөрөй, 5 йәштән шахмат уйнарға ла оҫтара. Иң бәләкәс Әмир быйыл I синыфҡа уҡырға барасаҡ.
Йәйме, каникулмы, ялмы – өләсәйҙең ауылдағы өйө балалар тауышынан гөрләп тора. Рәхәтләнеп ял да итәләр, ярҙамлашырға ла өлгөрәләр, баҡсала үҫкән тәбиғи аҙыҡтарҙы ашап, көс йыялар. Быйыл йәй өләсәйҙәренең өйөндә ремонт яһарға ла ярҙам иттеләр.
Тыуған төйәге – Учалы районының Оҙонкүл ауылынан 18 йәшендә генә сығып киткән Фәниә Шәғәли ҡыҙы Шаһыбалова Енғалыш ауылында 36 йыл ғүмер кисергән. Ул бында күптән үҙ кешегә әйләнгән. Һәр саҡ яҡты йөҙлө, көләс, юмор менән ауырлыҡтарҙы үткәреп ебәрә белгән көслө ханым – ауылдың ветерандар советы рәйесе лә. Әле лә мәктәптә лә көтөп алынған ҡунаҡ. Һәр төрлө сараларҙың уртаһында ҡайнай, осрашыуҙарға килә, сығыштар яһай.
Хаҡлы ялда булһа ла, Фәниә Шәғәли ҡыҙын тегендә-бында эшкә саҡырып торалар. Буш ваҡыттарында иһә Башҡортостандың иҫтәлекле урындары буйлап йөрөргә ярата. Быйыл яҙ һәм йәй көндәрендә Учалы районындағы Әүлиә шишмәһендә, Миәкәләге изге Нарыҫтауҙа, Архангелдағы Аҫҡын мәмерйәһендә булып өлгөргән.
1 августа Фәниә Шәғәли ҡыҙына 70 йәш тула. «Йәншишмә» гәзитенең авторына һаулыҡ, балаларының, ейән-ейәнсәрҙәренең шатлыҡтарын күреп, оҙаҡ йәшәүен теләйбеҙ. Ихлас, йомарт күңелле шәхестең өйөндә һәр ваҡыт ҡояш көлһөн!
З. МӘҺӘҘИЕВА.
Шишмә районы.